ورمي كمپوست يا طلاي سياه
نويسنده: مهدي كبيري خوش صوت دكتراي دامپزشكي
با رشد روزافزون جمعيت، افزايش سطح رفاه و تنوع كمي و كيفي در مصرف مواد غذايي، توسعه صنايع تبديلي و رشد پديده شهرنشيني، دفع زباله و مواد زايد آلي به يك مشكل به ويژه در شهرهاي بزرگ تبديل شده است. امروزه فرآوري مواد زايد آلي به سه روش سوزاندن، دفن در محل هاي خاص و بازيافت يا استفاده مجدد انجام مي پذيرد. روش بازيافت علاوه بر اينكه در حفظ محيط زيست و كاهش آلودگي موثر است مي تواند مواد زايد را به عنوان مواد خام، مجددا در چرخه مصرف قرار دهد و از تخريب بيشتر محيط زيست پيشگيري كند. از بين انواع محصولات بازيافتي مي توان به ورمي كمپوست (vermicompost) يا كمپوست كرمي كه در كشورهاي مختلف جهان با استقبال گسترده اي روبه رو شده است، اشاره كرد.
ورمي كمپوست چيست؟
ورمي كمپوست، عبارت است از كود آلي بيولوژيك كه دراثر عبور مداوم و آرام مواد آلي در حال پوسيدگي از دستگاه گوارش گونه هايي از كرم هاي خاكي و دفع اين مواد از بدن كرم، حاصل مي شود. اين مواد هنگام عبور از بدن كرم آغشته به مخاط دستگاه گوارش (موكوس)، ويتامين ها و آنزيم ها شده كه در نهايت به عنوان يك كود آلي غني شده و بسيار مفيد براي ساختمان و بهبود عناصر غذايي خاك، توليد و مورد مصرف واقع مي گردد. بنابراين، ورمي كمپوست عبارت است از فضولات كرم به همراه درصدي از مواد آلي و غذايي بستر و لاشه كرم ها.
برتري ورمي كمپوست به كمپوست معمولي
ورمي كمپوست ماده اي شبيه به پيت (peat) است كه به خوبي تغيير فرم يافته و ساختار، تخلخل، تهويه، زه كشي و ظرفيت نگهداري رطوبت آن در حد آلي مي باشد. توليد ورمي كمپوست تعداد ريز موجودات بيماري زاي گياهي (pathogenic microganisms) را به شدت كاهش داده و بنابراين از اين نظر برتري نسبي به كمپوست معمولي دارد. توليد كمپوست به عنوان يك فرآيند هوازي منجر به معدني شدن (mineralization) نيتروژن مي شود كه در مورد توليد ورمي كمپوست، استفاده از كرم هاي خاكي باعث تسريع اين روند مي گردد. فرآيند هوموسي شدن (Humification) كه در مرحله رسيدگي (Maturation stage) كمپوست سازي اتفاق مي افتد، در طول فرآيند توليد ورمي كمپوست، بزرگتر و سريع تر اتفاق مي افتد. كود توليدي در اين روش به علت بالا بودن نسبت كربن به ازت (C/N15) فاقد بوي نامطبوع و فعاليت حشرات مزاحم مي باشد.
2700 گونه كرم خاكي، عامل تهيه كمپوست
به طور كلي در حدود 2700 گونه مختلف از كرم هاي خاكي وجود دارند كه بسته به موضوع كار و هدف، گونه انتخابي متفاوت خواهد بود.
اين اهداف مي تواند شامل موارد ذيل باشد:
1 ـ افزايش حاصلخيزي خاك و بهبود ساختمان و مديريت خاك
2 ـ افزايش محصول
3 ـ توليد مكمل غذايي جهت خوراك دام و آبزيان
4 ـ توليد مواد آرايشي
مناسب ترين گونه كرم خاكي براي توليد ورمي كمپوست
به طور مثال گونه Lampite mauritti به منظور مديريت و بهبود ساختمان خاك مورد استفاده قرار مي گيرد. ولي مناسب ترين گونه براي توليد ورمي كمپوست، گونه Eisenia foetida بوده كه به رنگ قهوه اي مايل به قرمز و كوچكتر از كرم هاي خاكي معمولي مي باشد. كرم ها جزو جانوران هرمافروديت مي باشند، يعني هر كرم اندام هاي نر و مادگي را توامان دارد، ولي نهايتا كرم با اتصال به جفت ديگر از طريق دو كليتلوم (clitellum) و تبادل اسپرم عمل جفت گيري را انجام مي دهد. سپس هر كرم يك كيسه تخم ريزي در كليتلوم خود تشكيل مي دهد. (كليتلوم قسمتي برجسته در تنه كرم است و در بند هاي نزديك سر يك كرم بالغ قرار دارد). كيسه هاي تخم ريزي يا همان كوكون ها به رنگ زرد كهربايي بوده و در داخل آن حدود 7-3 نوزاد لارو وجود دارد.
بنابراين افزايش تعداد كرم ها در هر نسل به صورت تصاعد نسبتا هندسي، خواهد بود. وزن هر كرم بالغ بين 5/0 تا 1 گرم بوده و در هر كيلوگرم حدود 1000 تا 2000 نخ كرم وجود دارد. فاصله بين دو نسل (از تخم تا تخم) در شرايط نرمال حدود 3 ماه بوده و عمر كرم ها بين يك تا دو سال متغير است.
كاديلاك كرم ها
گونه ايزينيا فتيوا كه در آن كرم كود و كاديلاك كرم ها نيز گفته مي شود، از بستري كه شامل مواد نيمه پوسيده مانند كود گاوي، كود اسبي (كودها بايد خشك باشند)، كاه و كلش غلات و برخي زايدات و بقاياي گياهي مي باشد، تغذيه مي كند. در داخل اين بستر اصلي مي توان مواد تازه اي چون زايدات سبزيجات و ميوه جات، مواد آلي و قابل تجزيه زباله هاي خانگي، پسماندهاي كارخانجات غذايي و حتي لجن و فاضلاب (به جز فاضلاب صنعتي)، اضافه نمود. رطوبت مطلوب بستر، هوادهي، تغذيه و جلوگيري از سفت شدن بستر و نگهداري PH در حد 8-7 از نكات كليدي در توليد ورمي كمپوست مي باشد.
كود مرغي براي كرم ها سمي است
به طور كلي بايد عنوان نمود كه بقاياي آلي غني از نيتروژن به جز كود مرغي كه براي كرم ها سمي است، براي بستر لازم و ضروري است. اين كرم ها در خارج از سفره غذايي حركت نمي كنند و به همين خاطر جمعيت اين كرم ها بسته به دسترسي آنها به مواد غذايي رشد كرده و تثبيت مي شود. اين كرم ها از نور آفتاب و بارندگي گريزان بوده، بايد آنها را از اين دو عامل محافظت نمود.
روش هاي توليد كمپوست
روش هاي مختلفي براي توليد ورمي كمپوست وجود دارد كه ساده ترين راه آن، روش پشته اي مي باشد كه براي انجام آن مي بايست:
1 ـ زميني مسطح، بدون سنگ و كلوخ وخرده شيشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس كاملا كوبيد تا سفت شود. علت اين امر جلوگيري از ايجاد هيبريد كرم هاي مورد استفاده با كرم هاي خاكي معمولي و زايل شدن آنها مي باشد.
2 ـ ايجاد سايبان براي محافظت كرم ها در برابر بارندگي و نور آفتاب
3 ـ ايجاد پشته اي از كود گاوي نيمه پوسيده به شكل گنبدي به عرض 70 و ارتفاع 50 سانتي متر و طول دلخواه و آبياري فراوان آن به منظور خروج شيرابه كود
4 ـ ايجاد شيار در طول خط الراس پشته به عمل 15 سانتي متر و ريختن كرم ها به داخل آن و سپس برگرداندن كود روي كرم ها
5 ـ آبپاشي پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آن
6 ـ جداسازي كرم ها از پشته پس از توليد ورمي كمپوست با استفاده از غربال
كرم ها و كاربرد آن
همان طور كه در اين مقاله آمده است كاربرد اين كرم ها شامل:
- مديريت كود در مزارع پرورش گاو، اسب و خرگوش و پسماند كارخانجات توليد لبنيات
- كاهش زباله هاي مدارس، بيمارستان ها و موسسات
- تبديل زباله هاي غذايي و جامدات آلي به ورمي كمپوست در مقياس بزرگ
- استفاده از ورمي كمپوست در بهبود و اصلاح خاك مزراع و گلخانه ها و به تبع آن افزايش كيفيت و كميت محصولات
- توليد پروتئين كرم به عنوان جيره غذايي آبزيان و طيور با استفاده از خشك كردن و پودر كردن لاشه بدن كرم هاي مسن مي باشد. همچنين استفاده از ورمي كمپوست در تهيه چاي كمپوست توليد مثل كرم ها و به تبع آن افزايش جمعيت كرم ها و فروختن آنها به واحدهاي متقاضي را نيز مي توان افزود.
توجيه اقتصادي اين طرح
قيمت هر كيلوگرم كود ورمي كمپوست بسته بندي شده در حدود 400 تومان و قيمت يك كيلوگرم كرم زنده حدود 20 تا 30 هزار تومان مي باشد. در توليد مكانيزه، قيمت تمام شده هر كيلوگرم بين 150 تا 200 تومان بوده و در كشاورزي ارگانيك و كشت هاي گلخانه اي، پاك ترين و مناسب ترين بستر مي باشد كه، سبب بازدهي بيشتر محصولات كشاورزي خواهد گرديد.
اميد است در كشور ما نيز همچون كشورهاي توسعه يافته به جاي كودهاي شيميايي كه متاسفانه چندين دهه است استفاده از آن در مزارع كشاورزي به طور فزآينده اي رو به گسترش بوده و داراي خطرات زيست محيطي بالقوه و خطرناكي مي باشند، به تدريج از اين كودهاي ارگانيك و طبيعي استفاده شود.
ورمی کمپوست یک نوع کود آلی هوموسی است که توسط گونه ای خاص از کرم های خاکی تولید می شود. جالب است بدانید این کرم های خاکی به عنوان غذا در کشورهای غیر اسلامی مورد استفاده قرار می گیرد .
این کود به لحاظ دارا بودن انواع ویتامین ها، هورمون های رشد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه اثرات بسیار مفیدی بر روی رشد و نمو گیاه دارد. این کود دارای بوی مطلوب و فاقد هرگونه آلودگی میکروبی می باشد.
مزایای ورمی کمپوست
* یک غذای کامل و متعادل برای گیاهان می باشد
* با دارا بودن مواد هورمونی رشد و نمو گیاه را سرعت می بخشد
* به نگهداری رطوبت در خاک کمک می نماید
* رنگ، طعم، بو و کیفیت گلها، سبزیجات و میوه را بهبود می بخشد
* حاصلخیزی خاک را افزایش می دهد
* فاقد هرگونه آلودگی میکروبی می باشد
* مواد بیوشیمیایی آن مقاومت گیاهان را به بیماری ها افزایش می دهد
خواص ورمی کمپوست
* سبک و فاقد هرگونه بو
* عاری از تخم علف های هرز
* حاوی میکرو ارگانیسم هوازی سفید مانند از تو باکترها
* بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایز کودهای آلی
* دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن، روی، مس و منگنز
* دارا بودن مواد محرکه که رشد گیاهی نظیر هورمون ها
* قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی
* فرآوری سریع تر از سایر کمپوست ها
* عاری از باکتری های غیر هوازی، قارچ هاو میکروارگانیسم های پاتوژن
* قابل مصرف در پرورش کلیه محصولات کشاورزی
ویژگی های اختصاصی در گیاهان تزئینی و دارویی:
* تداوم گلدهی گونه های مختلف گیاهان تزیینی
* حفظ رنگها و عطر گلها در طی زمان عرضه
* افزایش نسبت اسانسها و مواد موثر در گیاهان دارویی
* جلوگیری از زرد شدن و ریزش برگها
* بهبود جوانه زنی بذرها
* افزایش تداوم گلهای شاخه بریده در طی نگهداری در گلفروشی ها
ویژگی های عمومی:
* افزایش مقاومت به استرس ها و تنش های محیطی
* ارتقاء مقاومت در برابر پاتوژنها و عوامل بیماری زای خاک
* کاهش و نهایتا حذف مصرف کودهای شیمیایی و مواد محرکه رشد خارجی
* افزایش نسبت تبدیل جوانه های رویشی به زایشی
* تشدید ریشه زایی و رشد قلمه ها
* حاوی سطح بالایی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان
* تامین کننده عناصر اساسی در ایجاد عطر و طعم در محصولات کشاورزی
* افزایش زمان انبارداری محصولات جمع آوری شده با حفظ کیفیت
مورد استفاده مقدار استفاده
نهالستان 2- 1 کیلوگرم در متر مربع
درختچه های تزئینی 3- 2 کیلوگرم در متر مربع
انواع گلها 2- 1 کیلوگرم در متر مربع
گیاهان گلدانی 20- 10 درصد حجم گلدان
خواص کود ورمی کمپوست
ارسال شده در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۱
کود بیولوژیک ورمی‌کمپوست:
ورمی‌کمپوست عبارتست از مدفوع کرم‌هایی که از کود دامی یا هر مواد آلی دیگر تغذیه کرده و مواد آلی را به ذرات خیلی ریز خرد می‌کنند.
ورمی‌کمپوست نتیجه هضم طبیعی غذا در سامانه هاضمه کرم‌خاکی است و دوره رشد گیاه را بوسیله داشتن میکروارگانیسم و همچنین مواد آلی فعال و تسریع می‌نماید.
ورمی‌کمپوست یک کود بیوارگانیک است که بسیار نرم، سبک وزن، ترد، تمیز و بی‌بو بوده و ظاهری کم و بیش شبیه به پودر گرانوله قهوه دارد.
کیفیت ورمی‌کمپوست به نوع غذا (محیط کشت) یا مواد زائد آلی که کرم‌ها از آن تغذیه کرده‌اند، بستگی دارد. برای مثال کرم‌ها می‌توانند مواد آلی با سلولز زیاد مانند خاک اره را هضم کرده و یک مادة اصلاح‌کنندة خاک با کیفیت پائین تولید نمایند، برعکس کرم‌ها قادرند با مواد غنی از ازت و فقیر از سلولز ورمی‌کمپوست با کیفیت عالی تولید نمایند.
نسبت کربن به ازت (C/N) ورمی‌کمپوست برابر ۲۰ و پائین‌تر از آن می‌باشد. طول دانه‌های خشک ورمی‌کمپوست بین ۱-۵mm و وزن مخصوص آن نیز کمتر از خاک گلدان است. هوموس آن حدود %۲۰ وزن خشک آن می‌باشد.
یکی از مصارف عمده که امروزه در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از زباله جهت تولید ورمی‌کمپوست می‌باشد. هزینة دفع بسیاری از زائدات آلی که توسط صنایع نوین تولید می‌شوند گران تمام شده و مسائلی از قبیل بو یا آلودگی آبهای سطحی را موجب می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که این‌گونه مسائل با استفاده از کرمهای خاکی می‌توانند برطرف شوند بخصوص استفاده از کرم‌های‌خاکی ایزنیافوتیدا (E.Fotida).
که می‌توانند در حضور هوا به تجزیة مواد آلی پرداخته و در نتیجه آلودگی محیط را کاهش دهند. بسیاری از انواع زائدات آلی انسانی، حیوانی و صنعتی برای تولید ورمی‌کمپوست بکار رفته و کود حاصله در بازارهای آمریکا، ایتالیا، فیلیپین و … فروش دارد.
موارد استفاده ورمی‌کمپوست:
ورمی‌کمپوست قابل استفاده در کلیه محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای می‌باشد.
اهم خواص فیزیکی و شیمیایی ورمی‌کمپوست عبارتند از:
سبک و فاقد هرگونه بو
عاری از علفهای هرز
حاوی میکروارگانیسمهای هوازی مفید مانند ازتوباکتری‌ها
بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی
دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن، روی، مس و منگنز
دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر ویتامین‌ها بویژه ویتامین B12
قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی
فرآوری آسان و سریعتر از بیوکمپوست
عاری از باکتریهای غیرهوازی، قارچ‌ها و میکروارگانیسمهای پاتوژن
اصلاح کنندة خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی خاک.
انواع کودهای بیولوژیک:
رایج ترین این کودها با استفاده از موجودات زیر تهیه می‌شوند:
باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن مولکولی
قارچهای میکوریزی
میکروارگانیسمهای حل کننده فسفاتهای نامحلول
باکتریهای ریزوسفری محرک رشد گیاه
میکروارگانیسمهای تبدیل کننده مواد آلی زاید به کمپوست
کرمهای خاکی تولید کنننده ورمی‌کمپوست
باروری و حاصلخیزی خاک:
کرم‌های‌خاکی در نتیجة فعالیت خود باعث تسریع تحرک یون‌ها در سطح و عمق پروفیل خاک می‌گردند. در این مرحله آنها با ترشح مواد شیمیایی می‌توانند برخی از عناصر غذایی پایة موجود در خاک را از حالت تثبیت خارج نموده به شکل قابل جذب گیاه تبدیل کنند.
این فرایند توسط کرم‌های‌خاکی به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد. مثال تأثیر مستقیم آنها در معدنی شدن ازت است این عنصر که معمولاً به شکل کمپلکس‌های آلی غیرقابل استفادة گیاه در خاک وجود دارد پس از عبور از لولة گوارش کرم‌های‌خاکی ابتدا به آمونیاک و سپس به نیتریت و نیترات تبدیل می‌گردد. تأثیر غیرمستقیم کرمهای خاکی در ازدیاد حاصلخیزی خاک، ازدیاد فعالیت میکروارگانیسم‌ها و جانوران خاکزی در نتیجه تولید مواد محرک ریشه نظیر ویتامین‌ها بویژه ویتامین B12 است.
بنابراین با توجه به نقش کرم‌های‌خاکی در اصلاح ساخت بافت و سایر عوامل یاد شده دارند. بطور مستقیم در ازدیاد حاصلخیزی و باروری خاک و افزایش محصول مؤثر واقع می‌شوند. همچنین شواهد بسیاری وجود دارد که غلظت کلسیم، سدیم، منیزیم، پتاسیم، فسفر و مولیبدن قابل جذب در مدفوعات کرم‌های‌خاکی بیشتر از محیط اطراف آنها می‌شود.
کود گاوی
در هر هکتار ۲۵۰۰۰۰ تومان هزینه اضافی دارد. (افزایش هزینه کارگری تا میزان هم وزن خود برای وجین علف هرز دارد زیرا علف هرز حاصل تمام توان تولیدی خاک و زمین را برای باروری خود جذب می¬نماید.)
علف هرز دارد.
مواد شیمیایی دارد.
افزایش محصول در قیاس با کود ورمی‌کمپوست ندارد.
(لکن در قیاس با زمین بدون کود، افزایش محصول دارد.)
میزان مصرف کود حدود ۳ برابر کود ورمی‌کمپوست است.
محصول تولیدی ارگانیک نیست.
علف هرز ندارد.
مواد شیمیایی ندارد.
افزایش محصول از ۲۰ تا ۷۰ درصد دارد.
میزان مصرف کود یک و سوم کود گاوی است.
محصول تولیدی ارگانیک است.
ورمی‌کمپوست و رشد و نمو گیاهان:
گیاهانی که از کود ورمی‌کمپوست تغذیه می‌کنند معمولاً دارای ظاهری بلندتر و رشدی سریعتر می‌باشند. بر اساس آزمایشات و تحقیقات انجام شده، استفاده ورمی‌کمپوست با غلظت کمتر در رشد و نمو گیاهان تاثیر بیشتری دارد. این نتایج علمی بر اساس یافته های مرکز تحقیقات اوهایو ( Ohio state university ) انجام شده است. گزارشات این نتایج به شرح زیر می‌باشد:
کود ورمی به عنوان یکی از اجزاء مغذی گیاهان در باغبانی و گل کاری تاثیر مستقیمی در خواص فیزیکی و شیمیایی و رشد و نمو گیاهان دارد. ( منابع زیست فنّاوری ) Biosource Technology) )
افزایش در میزان رشد و نمو گیاهان همیشه به عنوان یک مزیت و برتری محسوب نمی‌شود. اما کود ورمی فعالیت و عملکرد بیولوژیکی دارد و خود مواد دفع کننده قارچی دارد که از رشد بی‌رویه و منفی محصول جلوگیری می‌کند و به گونه‌ای روند رشد گیاهان را کنترل می‌کند.
تاثیر ورمی‌کمپوست درافزایش گیاهان:
افزایش جمعی گیاهان پس از تغذیه از کود ورمی در هر سانتی متر افزایش می‌یابد.
تاثیر ورمی‌کمپوست درافزایش ریشه:
در هر آزمایش علمی انجام شده، گیاهانی که از کود ورمی‌کمپوست تغذیه نمودند تاثیر قابل توجهی در رشد و افزایش ریشه گیاهان داشتند. افزایش ریشه گیاهان، ظرفیت جذب آب و مواد مغذی دیگر را بالا برده و از لحاظ علمی گیاهان را قوی‌تر و سالم‌تر می‌سازد. در صورتیکه اگر رویش شاخه‌ها به طور نامناسبی افزایش یابد، خطر ایجاد چسبندگی و به هم فشردگی در ریشه گیاهان وجود دارد که در این صورت گیاهان احتیاج به پیوند زنی و نشاء دارند. آزمایشات نشان داد که چسبندگی در ریشه گیاهان باعث کاهش رشد آنها خواهد شد. پس از این تحقیقات، اهمیت و ارزش سلامتی و قوت در ریشه گیاهان برای محققان و کشاورزان آشکار شد.
تاثیر ورمی‌کمپوست بر اندازه گلها:
زمان برداشت گلهای میمون آزمایش شده، محققان دریافتند نکته بسیار ارزشمند این آزمایشات این است که گلهایی که از کود ورمی‌کمپوست تغذیه نمودند، رشد بیشتری از لحاظ ساقه و گلبرگ داشتند و در مقایسه با گلهای دیگری که از کودهای معمولی (کودهای شیمیایی و ... ) تغذیه نمودند رشد ظاهری قابل توجهی داشتند. در نتیجه ظاهر متفاوت و زیبای گلها نظر خریدارن و ناظران را به خود جلب نمود به طوریکه به مرور بر میزان بهای آن گلها افزوده شد.
تاثیر ورمی‌کمپوست درضخامت و کلفتی ساقه گیاهان:
طی آزمایشات انجام شده توسط محققان، ضخامت ساقه گیاهان پس از تغذیه از کود آلی ورمی‌کمپوست افزایش قابل توجهی داشته است گرچه ایجاد ضخامت بیشتر در ساقه از اهمیت کمتری نسبت به دیگر عوامل در رشد گیاهان برخوردار است اما در بعضی گلها و گیاهان اهمیت بسزایی دارد مانند گلهای میمون که ضخامت در ساقه آنها تاثیر آشکاری بر زیبایی ظاهری این گل دارد.
تاثیر ورمی‌کمپوست در سرعت رشد و نمو گل و گیاه:
گیاهانی که در بستری با کود آلی ورمی‌کمپوست پرورش می‌یابند معمولاً رشد و نموی بیشتر و سریعتری نسبت به گیاهان دیگر دارند. در آزمایشات تحقیقاتی که بر روی گل میمون و کلم بروکلی انجام شد، نشان داد که دوره کامل رشد و نمو گلهای میمون ۲ تا ۳ روز کمتر از دیگر گلها و گیاهان است و گل کلم بروکلی نیز در زمان نشاء و جوانه زنی، برگهای بیشتری تولید کرده است.
نتیجه:
عکس‌العمل گیاهان مختلف به کود آلی ورمی‌کمپوست بر اساس چند عامل مهم می‌باشد. اولین و مهمترین عامل این است که نتایج آزمایشات مختلف در پرورش گیاهان با استفاده از کود ورمی در مناطق آب و هوایی مختلف متفاوت است. پیشرفت مراحل رشد برای هر گیاه در مناطق آب و هوایی مختلف یکسان نمی‌باشد و مسلماً واکنش گیاهان به سامانه کود ورمی‌کمپوست نیز متغیر خواهد بود. گیاهانی که در شرایط مطلوب آب و هوایی و تغذیه‌ای مناسب رشد می‌کنند، عکس‌العمل کندتری نسبت به افزایش میزان کود و دیگر افزودنی‌های شیمیایی به بستر خاک نشان می‌دهند. در حالی که گیاهانی که در شرایط غیر مطلوب آب و هوایی و تغذیه‌ای نامناسب رشد و پرورش پیدا می‌کنند، عکس‌العمل سریعتر و مطلوبتری در افزودن کود ورمی به خاکشان نشان می‌دهند.
آموزش مجازی