به همان اندازه که محبوبیت قارچ در رژیم غذایی آمریکایی افزایش می‌یابد، علاقه‌مند ی برای تخصص یافتن در امور مربوط به قارچ، تبدیل به یک سرگرمی و نیز تجارتی کوچک می‌شود.امروزه بسیاری از فروشگاههای انواع گوناگون از قارچها را عرضه می‌دارند و روش‌های مورداستفاده برای تولید محصولات مربوط به چند نوع قارچ معمول دیگر، آنچه در پی می‌آید. شرح‌مختصری است از مواد و روش‌های مورد استفاده برای تولید محصولات مربوط به چند قارچ‌خوراکی کشت شونده‌ی معروف.
http://www.royan4.blogsky.com
کرم کمپوست خانواده ایزنیافئوتیدا در بسیاری از کشورها به صورت صنعتی پرورش داده می شود. کانادا، استرالیا و برزیل از جمله کشورهایی هستند که پرورش کرم های کمپوست را در طرح های کشاورزی و زیست محیطی خود قرار داده اند. بر اساس تحقیقات انجام گرفته روی کرم های کمپوست، این موجودات زنده بی آزار خطری برای انسان ها ندارند و می توانند با خوردن مواد آلی موجود در کودهای گاوی و ته مانده میوه ها و بقایای بستر کارخانه های تولید قارچ با ترشح آنزیم های داخلی، مواد آلی را آلی تر کنند. در این حالت پس از دفع فضولات کرم، با جدا کردن کرم ها از بستر، کودی سبک از بستر باقی مانده به دست می آید که از نظر وجود برخی عناصر مانند فسفر، پتاسیم، آهن و منگنز از سایر کودهای آلی غنی تر است و آلودگی کمتری نسبت به سایر کودهای رایج حیوانی دارد و در نتیجه قیمت بالاتری را به خود اختصاص می دهد.
کرم های کمپوست با جویدن ته مانده میوه و دفع آن به صورت کود، اجازه ی نشست شیرابه های سمی را نمی دهند و منجر به تقویت مواد آلی خاک و در نتیجه، بالا رفتن کیفیت محصولات کشاورزی می شوند.
بستری که برای پرورش تهیه می شود باید حداقل دارای ۵۰ سانتی متر عمق و ۴۰ سانتی متر عرض و طول می تواند به دلخواه باشد. مواد تشکیل دهنده بستر پرورش می تواند شامل مخلوط کود گاوی، ته مانده میوه ها و یا سایر محصولات کشاورزی، بقایای بستر تولید قارچ، کاه، برگ خشک و… باشد. قسمت فوقانی بستر تقریبا همیشه خالی است چون این کرم ها به شدت از نور گریزانند و در مجاورت نور خورشید به شدت واکنش عصبی نشان می دهند، اندام قهوه ای متمایل به قرمز خود را در حالتی عصبی پیچ و تاب می دهند تا بتوانند به جایی امن و تاریک برسند.
اگر رطوبت بستر آنها کم شود یا غذای تازه ای در اختیار آنها قرار نگیرد، فعالیت خود را قطع می کنند و به قسمت عمقی بستر می روند و آن قدر آن پایین می مانند تا از گرسنگی بمیرند.
پودر کرم های کمپوست با داشتن ۷۰ درصد پروتئین خالص و املاح و با جذب بالای ۹۰ درصد در دستگاه گوارش در بسیاری از کشورها مصارف خوراکی انسانی و دامی دارد.
مثلا پودر کرم را روی ساندویچ های همبرگرشان می ریزند یا وقتی ملخ را برای سرخ کردن در تابه تفت می دهند، چاشنی اصلی کباب ملخ را از پودر کرم کمپوست انتخاب می کنند تا ارزش غذایی بالاتری داشته باشد.
پودر کرم کمپوست در صنعت دام و طیور و ماهی، زنبور عسل، شترمرغ، قورباغه، کروکودیل و… نیز کاربرد وسیعی دارد و در موارد متفاوت کارایی بالایی از خود نشان داده است.
به عنوان مثال مصرف نیم کیلو در تن خوراک طیور گوشتی باعث کاهش دوره پرواربندی شده و در طیور تخم گذار باعث افزایش نطفه داری و ماندگاری نطفه شده و… استفاده از پودر کرم در تهیه کیک مخصوص زنبور عسل، کاهش دوره نقاهت در دام ها، افزایش قدرت و سرعت اسب ها، بهتر شدن کیفیت و افزایش زمان آوازخوانی قناری ها و… از معدود فواید این محصول می باشد.
بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی گران قیمت نیز با استفاده از پودر کرم غنی شده و مورد استفاده قرار می گیرند.
منبع :
ماهنامه دام کشت و صنعت، شماره ۱۰۳
مقدمه
بهترین موقع برای پرورش قارچ در خانه بین ماههای مهر تا آذر است ولی چنانچه امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد می‌توان قارچ را در ماههای دیگر سال تعمیم داد. بطور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و می‌توان آن را در محیط تاریک پرورش داد و به جز نور مستقیم آفتاب ، هر مقدار نور را تحمل می‌کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه ، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین ۱۵ – ۱۰ درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملا تمیز ، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتریها ، حشرات و قارچهای مضر باشد.
اطاق پرورش قارچ
عرض اطاق پرورش بایستی به حدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می‌گردد، به راحتی عبور نمود. (حدود ۷۰ سانتیمتر) عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر ۱۸۰ سانتیمتر در نظر می‌گیرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در کنار دیوار باشد عرض آنرا حداکثر ۹۰ سانتیمتر قرار می‌دهند. همچنین می‌توان قارچ را در جعبه‌های چوبی در اندازه ۶۰ در ۹۰ سانتیمتر و عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر پرورش داد. طبقه بندیها معمولا در طول اطاق پرورش انجام می‌گیرد.
روی سطح زمین نبایستی طبقه‌ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین ۱۵ سانتیمتر و فاصله هر طبقه از هم ۶۰ سانتیمتر می‌باشد. بطور معمول برای پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر می‌گیرند و چنانچه اطاق به حد کافی وسیع باشد یک ردیف در طول اطاق در مجاور دیوار و یک طبقه (دو طرفه) در وسط و یک طبقه در طرف دیگر اطاق قرار می‌دهند بطوری که دو راهرو به عرض ۷۰ سانتیمتر در دو طرف طبقه وسط ، ۱۸۰ سانتیمتر باشد.
نحوه آماده سازی کود
چنانچه محل پرورش قارچ محدود و کوچک باشد میزان احتیاج به کود متناسب می باشد. لذا ترجیح داده می‌شود یک محوطه بتونی به ابعاد ۱٫۵ متر ساخته و در مجاور آن محلی برای خروج آب مازاد کود در نظر بگیرند که فاضلاب را بتوان داخل سطل یا یک مخزن بتونی کوچک به ابعاد ۴۰ سانتیمتر وارد نمود. کف مخزن اصلی را به ضخامت ۱۵ سانتیمتر کاه ریخته و روی سطح کاه یک جعبه‌ای به ابعاد یک متر از جنس تور سیمی ضخیم که شبکه سوراخهای آن ۰٫۵ سانتیمتر باشد طوری قرار می‌دهند که از هر طرف با دیواره مخزن بتونی ۲۵ سانتیمتر فاصله داشته باشد و اطراف این توری را از کاه پر نموده و داخل توری را کود اضافه کرد.
تهیه بستر برای پرورش قارچ
بهترین ماده برای پرورش قارچ ، پهن اسبی و کاه می‌باشد. برای تهیه کود جهت پرورش قارچ مقداری پهن اسبی و کاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبی در حدود ۳ متری آنرا انبار نموده و آنها را روی هم بخوبی می‌کوبند. تا متراکم شود بطوری که از نفوذ باران به داخل آن جلوگیری گردد. پس از مدتی کوتاه عملیات تخمیر داخل توده کود شروع می‌شود و درجه حرارت محیط کود بالا می‌رود. همچنین می‌توان قبل از توده کردن کود مقداری آهک در حدود یک پنجم حجم پهن به آن اضافه و کاملا مخلوط کنید. سپس آنرا توده نمود.
این عمل باعث می‌گردد که عمل تخمیر به تعویق بیافتد و در عین حال آمونیاک تولید شده را جذب و علاوه بر آن مقداری از رطوبت اضافی کود را جذب نماید. بعد از سه روز مجددا این توده را برگ و هوا داده و آنرا مانند دفعه اول ، انباشته و روی آنرا بکوبید. سطح آنرا شیب دهید تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند و این عمل به فاصله ۴ – ۲ روز ، چهار تا شش مرتبه باید تکرار گردد. لازم به یادآوریست که چنانچه در مرحله اول به کود ، آهک داده شده فاصله برگردان کود چهار روزه و در صورتی که آهک داده نشده باشد فاصله برگردان کود دو روز می‌باشد.
باید توجه داشت که بایستی دقت و مراقبت در نگهداری میزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آید. زیرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زیاد باشد، محیط داخل کود ، اسیدی شده و کود غیر قابل استفاده می‌گردد. بخصوص در موقع برگردان کردن کود ، چنانچه مشاهده شود که کود بسیار خشک است، بایستی مقدار کمی غبار آب روی آن پاشید، از علائم مشخصه میزان رطوبت کود، آزمایش آنست، چنانچه مقداری کود را در دست بفشارید، نبایستی قطرات آب ، از لای انگشتان بچکد و فقط کافی است در اثر فشار به کود ، کف دست تر بشود. پس از آماده شدن بایستی اطاق پرورش را مجهز نمود.
طرز کاشت قارچ در اطاق پرورش
پس از آماده شدن کود آنرا به داخل سالن انتقال داده و روی سطح هر ردیف به ضخامت ۱۵ سانتیمتر کود را گسترده و سطح آنرا کاملا مسطح می‌نمایند و این عمل را بایستی خیلی به سرعت و بدون آنکه کود حرارت خود را از دست بدهد انجام داد. پس از تکمیل و انجام کار کلیه درها و منافذ را بسته و مدت چهار روز کود را بحالت خود واگذار کنید تا درجه حرارت کود و محیط اطاق بالا برود و حدود ۵۴ تا ۶۰ درجه برسد و این حرارت به مدت ۳۰ -۴۸ ساعت ثابت باقی بماند، بعد از آن درجه حرارت کود پائین آمده و به ۵۴ درجه می‌رسد.
این عمل را عرق کردن محیط کشت می‌نامند در حقیقت در این حرارت قسمت اعظم از محیط در اثر حرارت زیاد ضد عفونی شده و لارو حشرات و غیره از بین می‌روند. از این تاریخ به بعد تا مدت ۵ روز درجه حرارت محیط بستر ۱۰ – ۱۲ درجه پایین می‌آید تا آنکه درجه حرارت به ۲۳ الی ۲۴ درجه می‌رسد. این درجه حرارت برای کاشت قارچ مناسب خواهد بود.
اسپر آماده کاشت
اسپر قارچ را نمی‌توان مستقیما کاشت زیرا امکان دارد همراه با اسپر قارچ تعداد زیادی قارچهای سمی وجود داشته باشد. بنابراین بایستی از اسپر آماده کاشت به نام اسپون که در محیط کاملا استریل ، محفوظ و سلکته شده رشد کرده و به حالت خواب در آورده‌اند استفاده نمود. طرز عمل و تهیه آن بدین ترتیب است که اسپر قارچ خالص شده را در محیط کاملا استریل آزمایشگاه قبلا پرورش داده، بطوری که میسلیوم قارچ رشد خود را شروع نماید. سپس آنرا در حالت عقیم برده و مانع رشد بیشتر آن می‌شوند و در محیط کاملا استریل و محفوظ به نام اسپون قارچ به فروش می‌رسانند.
طرز کاشت اسپون
یک قطعه اسپون را که در محیط بسته و کاملا استریل محفوظ است باز کرده و به دوازده قطعه کوچک تقسیم نموده و قبلا سطح خاک بستر را به فاصله ۲۵ سانتیمتر ، قطعه چوبهای در خاک بستر فرو برده و علامت گذاری کنید. در محل هر سوراخ قسمتی از خاک را تا عمق ۵ سانتیمتر با وسیله‌ای خارج کرده و با دست چپ یک قطعه اسپون به جای آن گذاشته و روی آنرا می‌پوشانند. بطوری که عمق کاشت ۵ – ۳ سانتیمتر از سطح خاک باشد و به همین ترتیب پیش می‌روند تا کلیه بستر کاشت شود.
پوشاندن سطح بستر
ده تا چهارده روز بعد از تاریخ کاشت اسپون ، بایستی سطح کشت را بوسیله یک لایه دو سانتیمتری خاک استریل شده پوک و منفذدار پوشانده و کاملا آنرا مسطح و یکنواخت نمود. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی ۱۵٫۵ درجه باشد. باید توجه داشت که در موقع روکش کردن بستر ، اسپونها باید رشد خود را شروع کرده باشند و میسلیوم قارچ در اطراف محلی که اسپون کاشته شده رشد نموده و گسترش پیدا نموده باشند. در این موقع بوی مطبوع قارچ در محوطه و در محل بستر به مشام می‌رسد.
در این موقع باید کاملا دقت شود تا به هیچ وجه ، بستر کشت تکان نخورد و جابجا نشود و مخصوصا اگر تخته کف و طبقات شکم داده و یا قدرت نگهداری بستر خاک را نداشته باشد میسلیوم قارچها پاره شده و تمام محصول از بین می‌رود. پس از پوشش نمودن سطح بستر ، میسلیوم رشد سریع خود را شروع کرد و برای تسریع در رشد میسلیوم ، درجه حرارت محیط بایستی بین ۱۶ – ۱۴ درجه باشد. در صورتی که درجه حرارت محیط کشت خیلی بالا باشد، بکار بردن آهک در مخلوط خاک پوشش بستر صلاح نمی‌باشد.
شرایط برای پرورش و رشد قارچ
تهویه
تهویه در محیط اتاق کشت باید بطور یکنواخت انجام شود و نبایستی روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد و تهویه در کلیه نقاط اطاق بطور یکنواخت باشد.
درجه حرارت
چنانچه درجه حرارت بستر کشت به کمتر از ۱۴ درجه برسد و درجه حرارت محیط اطاق به حدود ۷ درجه برسد بایستی اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محیط شود. برای سرعت رشد قارچ می‌توان درجه حرارت محیط را به ۱۴٫۵ درجه رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید دقت شود که جهت حرکت هوا به طرف سطح قارچ نباشد.
رطوبت هوا و آبیاری
در موقع تشکیل قارچ ، محیط اطاق احتیاج به رطوبت دارد. بطور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت بین ۸۰ – ۷۰ درصد می‌باشد. چنانچه درجه رطوبت هوا از این مقدار کمتر شود سطح کلاهکها ترک برداشته یا سطح کلاهک قارچ لک‌دار می‌شود. علاوه بر این سطح بستر خشک شده و احتیاج به آبیاری بیشتری دارد. برای تقلیل میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق ، رطوبت سنجهای کار گذاشته شود و بطور مرتب مورد بازدید قرار گیرد. در صورتی به علت خشک شدن خاک سطح بستر ، احتیاج به آبیاری است. بایستی بوسیله غبار پاش روی سطح خاک آن هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را با آب خالص و با درجه حرارت ۳۲ درجه و بسیار بااحتیاط انجام دهید.
تقویت خاک بستر
پس از آنکه قارچها بزرگ شده و نزدیک به برداشت شوند می‌توان روی سطح بستر کود مایع پاشید ولی باید دقت نمود که روی کلاهک قارچ پاشیده نشود این عمل در بالا بردن میزان محصول بسیار موثر است.
برداشت محصول
به محض آنکه رشد قارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا نمود بایستی قارچهای رسیده را جمع آوری نمود و بطور مرتب در طول بستر کشت ، بررسی کرد و قارچهای رسیده را جمع آوری کرد. قارچهایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاریابی ندارند. علاوه بر این وزن آن کم می‌شود و همچنین قارچهایی که زودتر از موقع چیده شوند وزن آنها سبک بوده و از قارچهای درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارد.
در موقع جمع آوری نباید از سبدهای بزرگ برای این منظور استفاده نمود. زیرا فشار قارچهای روی سبد موجب می‌گردد که قارچهای زیرین خراش برداشته و سیاه شوند برای جمع‌آوری قارچ ، کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن داده تا پایه آن از زمین جدا شود و بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کرد. و قارچ تمیز را داخل سبد گذاشته و حتی‌المقدور جمع آوری با دستکش انجام گیرد. بهره برداری هر ۱۵ روز یکبار انجام می‌گیرد و این برنامه مدت دو تا سه ماه به طول می‌انجامد.
بسته بندی
قارچهای چیده شده را به اطاق سرد و خنک انتقال داده و در اسرع وقت نسبت به درجه بندی آن اقدام نموده و قارچهای لک‌دار و ناقص و کج و ناجور را جدا کرده و برای مصارف تهیه پودر فرستاده و قارچهای سالم را در بسته‌های درجه یک و درجه دو به بازار عرضه کنید.
همانطورکه می دانید چرخه تولید قارچ در ایران با بیشتر کشورهای پیشرفته یکسان است. آنچه که بیشترین تفاوت را ایجاد کرده است، موضوع تهیه کمپوست می باشد. در بیشتر کشورهای پیشرفته کمپوست در مراکز مخصوصی تهیه شده و سپس بدست پرورش دهندگان قارچ می رسد، درحالیکه در ایران کمپوست توسط خود پرورش دهندگان قارچ تهیه می شود.
همانطور که می دانید قارچ خوراکی تکمه ای سفید یک قارچ گند رو است و لذا بایستی از کربوهیدراتها، پروتئینها و املاح معدنی موجود در بقایای موجودات مرده که به شکل قابل جذب برای این قارچ درآمده اند، مواد آلی مورد نیاز خود را جذب کند. اما بایستی به این نکته توجه داشت که قارچ تکمه ای سفید، یک تجزیه کننده ثانویه محسوب می شود. یعنی قبل از اینکه میسلیوم این قارچ بتواند در ماده زمینه ای خام (مثلاً کاه و کلش گندم) رشد کند، باید باکتریها و قارچهای دیگر این مواد خام را به مواد قابل جذب تبدیل نمایند. این همان فرآیندی است که اصطلاحاً کمپوست سازی (Composting) نامیده می شود. کمپوست بایستی طوری تهیه شود که انتخابی و اختصاصی این قارچ بوده و موجودات زنده رقابت کننده با قارچ تکمه ای نتوانند در آن رشد کنند. در طی فرآیند کمپوست سازی، بتدریج عناصر غذایی مطلوب برای میکروارگانیزم های رقیبب، کاهش می یابد در حالیکه عناصر غذایی مطلوب برای تکمه ای بتدریج افزایش می یابد.
ابتدا از کود اسب به عنوان کمپوست استفاده می کردند. به تدریج با تغییر وسایط نقلیه و کم رنگ شدن نقش اسبها، کود اسبی کنار گذاشته شد و منابع جدیدی برای تهیه کمپوست مورد نظر قرار گرفت. کمپوست بایستی با یک فرمول موثر و اقتصادی تهیه شود. هدف اصلی از بکار بردن یک فرمول بندی مناسب، رسیدن به یک تعادل بین میزان کربن و نیتروژن در بستر کشت می باشد. با فرمول بندی مناسب علاوه بر تنظیم نسبت کربن به نیتروژن، نیاز قارچ به سایر عناصر غذایی ماکرو و میکرو نیز تأمین می شود. در ذیل برخی از فرمولهای رایج در تهیه بستر کشت برای قارچ خوراکی تکمه ای سفید آورده شده اند. بایستی توجه داشت که هر کشوری بنابر امکانات بالقوه و شرایط اقلیمی خود از فرمولی استفاده می کند که هم بیشترین تأثیر را بر رشد قارچ داشته باشد و هم از نظر اقتصادی باصرفه باشد.
۱)
ماده مقدار (برحسب کیلوگرم)
کود اسبی ۱۰۰۰
کاه و کلش گندم ۳۵۰
اوره ۴۰-۳۰
سولفات کلسیم هیدراته ۳
۲)
ماده مقدار (برحسب کیلوگرم)
کاه و کلش گندم و برنج ۳۰۰
نیترات آمونیوم- کلسیم ۹
اوره ۳
سوپر فسفات ۳
پتاس ۳
سبوس گندم ۱۵
ملاس چغندر قند ۵
سولفات کلسیم هیدراته ۳۰
۳)
ماده مقدار (برحسب کیلوگرم)
کاه و کلش گندم ۳۰۰
کود مرغی ۱۲۳
سبوس گندم ۱۵
اوره ۵/۵
سولفات کلسیم هیدر
آموزش مجازی